ماه مبارک رمضان ماه مهمانی خداست، شب و روزش عبادت است. حتی دم و بازدم شخص روزه دار، حکم تسبیح را دارد و خواب او نیز نوعی عبادت است. اما، در میان شبهای ماه مبارک رمضان، شبی بس عظیم و مهمی قرار دارد که قرآنکریم از آن به «شب قدر» یا «شب سرنوشت» یاد کرده است. این شب، در فرهنگ قرآنی، آنقدر با عظمت است که خداوند یک سوره از قرآن را بدان اختصاص و بنام «سوره القدر» نامیده است. پروردگار متعال در این سوره، این شب را این گونه وصف میکند: «لیله القدرِ خیرٌ مِن الف الشهر» بر اساس این بیان؛ یک شب قدر با هزار ماه برابری میکند، بنابراین؛ هرکس در چنین شبی عبادت کند، گویا هزار ماه عبادت نموده است.

امام باقر(ع)در مورد إحیا و شب زنده داری در شب قدر می فرماید: « مَن أحیا لیله القدرِ غُفِرَت لهُ ذُنوبه، ولو کانت ذُنُوبُهُ بعدد النجوم السمأ و مثاقِلَ الجبالِ و مکائیل البِحارّ» یعنی کسیکه شب قدر را إحیا کند و زنده نگهدارد، گناهانش آمرزیده خواهد شد، گرچه آن گناهان به عدد ستارگان آسمان، سنگینی کوه ها و هموزن دریا ها و اقیانوس ها باشد! .

امام صادق(ع) نیز در وصف شب قدر تعبیر بس جالبی دارد و می فرماید: «قلب شهر رمضان لیله القدر» یعنی شب قدر «دل» ماه مبارک رمضان است. همانگونه که «دل» در بدن یک عضو حیاتی بوده که اگر برای لحظه ای از کار بیفتد دیگر در آن بدن حیاتی وجود نخواهد داشت، در مورد ماه رمضان نیز چنین است یعنی اگر «شب قدر» را از ماه مبارک رمضان بگیریم، دیگر حیاتی برای ماه رمضان باقی نخواهد ماند.

****

از دیگر سو؛ نزول قرآن کریم در شب قدر، بیش از پیش بر عظمت این شب افزوده است. خداوند خود در این مورد می فرماید: «انا انزلناه فی لیله القدر» ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم. ممکن است که این پرسش به ذهن خطور کند که مگر قرآن در طی 23 سال بر پیامبراکرم(ص) نازل نشده است؟ پاسخ این است که قرآن کریم دو نوع نزول دارد:

1) نزول تدریجی: در این نوع در طی 23 سال نبوت پیامبر اندک اندک و در مناسبت ها و شرایط خاص و گاه در پی واقعه یا حادثه خاص و گاه برای بیان حکمی بصورت تدریجی در دو شهر مکه و مدینه بر وجود مقدس پیامبر نازل گردیده است. لذا، به سوره های نازل شده در مکه «مکی» و به سوره های نازل شده در مدینه «مدنی» گویند.

2) نزول دفعی: در این نوع نزول؛ تمام قرآن یکباره و در یک شب که همانا شب قدر باشد، بر وجود مبارک پیامبراکرم(ص) نازل گردیده است. لذا، این تقارن مبارک با شب قدر، بر عظمت، پیچیدگی و راز و رمز این شب، بیش از پیش افزوده است.

شب قدر؛ شب مقدارت، شب بس عظیم و سرنوشت ساز برای مؤمنان است. زیرا، انسان با ایمان معتقد است که در این شب، مقدرات یک سال آینده وی رقم خواهد خورد. بدین جهت این شب را بسی بزرگ داشته و با شب زنده داری، دعا و مناجات تلاش میکند تا با پروردگار خویش ارتباط برقرار نموده و ضمن طلب بخشش گناهان گذشته ای خود از خداوند بخواهد تا «سرنوشت نیکی» را برای یک سال دیگر وی رقم زند. بدین جهت؛ میتوان شب قدر را آغاز سرنوشت تازه و سال جدید مؤمنان نیز نامید! .

****

ممکن این پرسش ذهن جستجوگر خواننده را بخراشد که کدام یک از این سه شب( شب19، شب21، شب23) شب قدر است؟ گرچه برخی روایات شب نوزدهم را شب قدر معرفی نموده، برخی شب 21 و برخی شب 23؛ اما، به یقین میتوان گفت: که شب قدر یقیناً یکی از این سه شب است. پس عقل انسان مؤمن حکم میکند که برای درک شب قدر، هر سه شب را زنده نگهدارد تا بطور یقین به ثواب شب قدر برسد. اما، حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که حضرت گویا در پاسخ چنین پرسشی می فرمایند: «التقدیرُ فی لیله تسع عشر و الابرامُ فی لیله احدی و عشرین و الامضأُ فی لیله ثلاث و عشرین» یعنی مقدرات در شب نوزدهم تعیین، در شب بیست و یکم تأیید و در شب بیست و سوم به امضأ میرسد. بنابراین؛ براساس این روایت میتوان گفت: که «شب سرنوشت» در واقع یک شب نیست؛ بلکه، میان این سه شب تقسیم گردیده است. به همین دلیل مؤمنان واقعی در این سه شب خواب را بر چشمان خویش حرام میکنند تا به طور قطع و یقین «شب قدر» را درک نموده و به ثواب اش رسیده باشند.

****

تقارن شب های قدر در ماه مبارک رمضان با شب های ضربت خوردن و شهادت امیرالمؤمنین امام علی(ع) بیش از پیش بر عظمت، بزرگی و اهمیت این شب نزد پیروان آنحضرت افزوده است. خوب است بدانیم در سال چهلم هجرت سه تن از خوارج، در کنار خانه خدا، هم پیمان گشتند که سه نفر از سران و حاکمان موجود مسلمانان را ترور نمایند. 1) عبدالرحمن بن ملجم مرادی، تعهد سپرد که به حیات امام علی(ع)در کوفه خاتمه دهد! 2) بَرَک بن عبدالله تمیمی، قول داد که به زندگی معاویه بن ابوسفیان اموی در شام خاتمه دهد. 3) عمرو بن بکر تمیمی نیز قول داد که جان عمرو بن عاص حاکم مصر را بگیرد. هر سه نفر زمان انجام مأموریت خویش را «شب نوزدهم» ماه مبارک رمضان همان سال قرار داده و هرکدام به سمت محل مأموریت خویش رهسپار شدند.

در شب موعود، عمرو بن عاص حاکم مصر، بیمار شد و برای نماز «خارجه عامری» را فرستاد. عمرو بن بکر تمیمی به خیال اینکه با عمرو عاص طرف است در فرصت مناسب ضربت کاری خود را بر وی فرود آورد. بدین سان؛ به جای عمرو عاص، کسی دیگر قربانی این ترور نافرجام گردید و عمرو بن بکر نیز اعدام گردید. بَرَک بن عبدالله هنگام ضربت بر معاویه دستانش لرزید و شمشیرش بجای سر بر ران معاویه نشست، معاویه از مرگی حتمی نجات یافت و برک جان خود را در این ترور نافرجام از دست داد. متأسفانه تنها مأموریت شیطانی ابن ملجم در مسجد کوفه به بار نشست و فرق «تندیس عدالت و نماد ایمان و تقوا» با شمشیر زهرآلود شکافت.

بدین سان؛ در سحرگاه روز چهارشنبه نوزدهم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجرت، ضربت کاری ابن ملجم مرادی، بر فرق مبارک امام عدالت خواهی فرود آمد و دو روز بعد در سحرگاه جمعه 21 رمضان همان سال خورشید عدالت کوفه برای همیش غروب نموده، به خاموشی گرایید!؟ تقارن این حادثه جانسوز، خونین و عظیم؛ عظمت شب قدر را در نگاه پیروان راستین امام، چند برابر نموده است. لذا، شیعیان در شب های با عظمت قدر، علاوه بر شب زنده داری و عبادت، به یاد فرق شکافته مولا علی(ع) به عزاداری و سینه زنی نیز می پردازند.