« بررسی ریشه های تاریخی واقعه عاشورا(2)»

گرنداری دین به عالم لا اقل آزاد باش
که این کلام نغز می باشد زگفتار حسین

««واقعه ای خونین عاشورا، چرا و چگونه به وجود آمد؟ »»

برای دست یابی به پاسخ قناعت بخش، لازم است حادثه دردناک و خونین عاشورا را، مورد بررسی قرار داده و «ریشه های تاریخی» دور و نزدیک آن واقعه جانسوز را مورد کنکاش و جستجو قرار دهیم.

««الف- ریشه های دور»»
بدون تردید نمی توان رقابت و تضاد تاریخی دو خاندان مهم قریش (بنی هاشم و بنی امیه) را در بروز و ظهور این فاجعه سیاه و تاریک در تاریخ اسلام، نادیده گرفت! بد نیست بدانیم که پیش از ظهور آیین اسلام، در شبه جزیره ای عربستان نه حکومت مستقل و متمرکزی وجود داشت و نه دین واحدی پیروی می شد. در حقیقت این «شبه جزیره صحرایی و خشک» از یک سو؛ از نداشتن دولت متمرکز و نیز نظام شرک آلود و چند خدایی در رنج بود و از سوی دیگر؛ بدلیل موقعیت ویژه جغرافیای، نبود انگیزه های اقتصادی و ساختار خاص اجتماعی، هرگز توجه دو امپراتوری قدرتمند ایران و روم را در شمال و شرق به خود جلب نکرد. میتوان گفت: این سرزمین با وضعیت خاص و ویژه ای خویش، در واقع نوعی «حایل» میان دو امپراتوری به شمار میرفت. گرچه حاکمیت بخش اندک و سرسبز این شبه جزیره در دیار یمن و در جنوبی ترین نقطه، بدلیل حاصل خیزی از سوی امپراتوری حبشه و بعد ها ایران ساسانی اداره می شد؛ اما، دامنه این حاکمیت محدود هرگز به مناطق مرکزی این شبه جزیره، بخصوص «منطقه حجاز» کشیده نشد.

دراین زمان؛ فقر، بیسوادی، تعصب کور و خشک قبیله ای، شرک و بت پرستی، زنده بگور کردن دختران و… سنت آبایی و اجدادی این مردم را تشکیل داده و از خصوصیات بارز جامعه جاهلی به شمار میرفت، به گونه ای که تمام شئون زندگی مردم از چنین ویژگی تلخ و تاریکی به شدت متأثر گردیده بود. قرآن کریم به ظرافت و زیبایی تمام از این دوران به «عصر جاهلیت» یاد میکند! در چنین فضایی وهم آلود؛ کاهنان بعنوان رهبران دینی و اشراف قریش بعنوان حاکمان خاندانی، در یک تعامل دو سویه به یاری هم شتافته؛ از یک سو، کاهنان بر حفظ اوضاع موجود بعنوان تقدیر از سوی خدایان می کوشیدند و از سوی دیگر؛ اشرافیت حاکم با کیسه ها زر خویش کاهنان مشرک را به خدمت گرفته و بدین سان منافع همدیگر را تأمین و تضمین میکردند.

زیرا، کاهنان مبلّغ دین و مروّج آیینی بودند که بصورت مبهم، گنگ و ناآگاهانه جامعه را در تاریکی مطلق نگه می داشتند! سرنوشت تنگ و تاریک برای مردمی، که کاهنان آن را ناشی از اراده خدایان قلمداد می کردند. مقدراتی که گویا، از پیش توسط خدایان رقم خورده و تغیر ناپذیر می نمود! نوعی تبلیغ و ترویج آیین چند خدایی، که تسلیم «خواهی محض و جبرگرایی مطلق» را به مردم القأ می نمود و جامعه را به سوی خمودگی و خاموشی کامل سوق میداد! این درست همان چیزی بود که اشراف حاکم بر مکه و حجاز لازم داشتند، تا از یک سو؛ کسی با اوضاع نابرابر و نابسمان موجود در حاکمیت خاندانی اشراف، اعتراض نکنند و از سوی دیگر؛ با حفظ وضع موجود، منافع نامشروع اشراف و کاهنان همچنان ثابت و پایدار باقی بماند.

1) ریشه ای افسانه ای رقابت هاشمی و اموی!؟
می توان گفت: در جامعه جاهلی عرب، جای خالی دولت و حکومت را، «قبیله بزرگ قریش» به گونه ای پر کرده بود. گویا، تمام اعراب حاکمیت خود خوانده ایشان را خواسته یا ناخواسته پذیرفته و بر آن گردن نهاده بودند. با این حساب؛ چنین حاکمیتی به شکل سنتی میان خاندان های حاکم و زورمند قریش، به گونه ای تقسیم شده بود. طوریکه میتوان از خاندان های حاکم قریشی بر عرب ها و مردم شهر مکّه به خاندان های «حکومتگر» تعبیر نمود.

در این میان؛ دو خاندان بزرگ«بنی هاشم» و «بنی امیّه» نزد قریش و اعراب از قدرت، قداست و احترام خاص برخودار بودند که میتوان به نحوی با توجه به قدرت و قداست این دو خاندان، آنها را حاکمان واقعی اعراب، رأس قریش و «خاندان های حکومتگر» در شهر مکه به شمار آورد.
برخی رقابت بر سر بدست آوری موقعیت برتر، در میان این دو خاندان همخون و هم نژاد را، به داستان اسطوره ای نسبت میدهند که ریشه ای کهن و تاریخی دارد. برای همین، حکایت افسانه گون تولد برادر های دوقلو بنام «هاشم» و «امیه» نقطه آغازین این رقابت دیرینه ای خاندانی قلمداد شده است. گویند: این دو برادر همزاد، از ناحیه ای کتف به هم چسپیده بودند و جدا سازی آندو توسط کاهن یا جادوگر قبیله با کارد و خونریزی صورت گرفت! همگان این جداسازی همراه با خونریزی را، به فال بد گرفتن و کاهن این گونه پیشگویی نمود، که گویا فرزندان این دو تا آخر روزگار به رقابت و خونریزی میان هم، خواهند پرداخت!؟

چه آنکه به درستی چنین حکایت افسانه ای باور داشته باشیم یا نه؛ همانا رقابت شدید این دو خاندان (بنی هاشم و بنی امیه) بر سر قدرت یابی بیشتر و حاکمیت بدون رقیب بر قریش و تمام عرب، از گزارش های انکار ناپذیر تاریخی است، که سابقه بس دیرینه دارد. در این میان؛ طراحی و راه اندازی سفر های تابستانی و زمستانی برای قریش و مردم مکه، توسط «هاشم» یکی از نخستین اقدامات برجسته ای است که در میدان رقابت این دو خاندان، به برتری «هاشم» و فرزندانش بر دیگران انجامید. طرحی که در قرآن کریم نیز بازتاب یافته و در سوره مبارک «قریش» از آن به نیکی یاد شده است.

راه اندازی این طرح نه تنها شهرت، ثروت و قدرت را برای «هاشم و فرزندانش» و نیز قریش و مردم مکه، به ارمغان آورد؛ بلکه، باعث نجات قریش و مردم مکه از فقر و گرسنگی نیز گردید. طرحی که مقام هاشم و فرزندان او را نزد مردم مکه و عرب ها بیش از پیش بالا برد! برای همین، «کلید داری» کعبه که در واقع بالاترین مقام در میان قریش، مردم مکه و عرب ها به شمار میرفت، در اختیار هاشم و بعد ها فرزندان اش (بنی هاشم) قرار گرفت و به گونه ای ایشان را در صدر قرار داده و نوعی حاکمیت بلا منازع را به ایشان بخشید. بی شک چنین اوجیگری که از سوی رقیب همخون(بنی امیه) با دقت رصد می شد، برای این رقیب دیرینه، غیرقابل تحمل بوده و به رقابت سخت و تاریخی، میان این دو خاندان بیش از پیش دامن زد.  ادامه دارد… .