««در امتداد غدیر(5)»»

 ب- آیه اکمال دین: «اَلیَومَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِن دِینِکُم فَلا تَخشَوهُم وَ اَخشَون، اَلیَومَ اَکمَلتُ لَکُم دِینَکُم وَ اَتمَمتُ عَلَیکَم نِعمَتیِ وَ رَضِیتُ لَکُمُ الاِسلامَ دِیناً [1]» یعنی« امروز کافران از ضدیت با دین تان نومید شدند، دیگر از آنها نترسید و تنها از من بترسید. امروز دین تان را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و امروز دین اسلام را برای تان پسندیدم.

 جالب اینجاست که این آیه بطور معجزه آسایی در وسط آیه سوم سوره مبارکه مائده، با مهارت تمام قرار داده شده است! قرار گرفتن این آیه در این جای خاص با این ویژگی بسیار عجیب است!؟ زیرا، اگر به صدر آیه(حرمت علیکم المیته و…ذلکم فسق) و نیز به ذیل آیه(فمن اضطر فی مخمصه…) دقت کنیم، متوجه خواهیم شد که این بخش از این آیه یک جمله معترضه، کاملاً مستقل بوده و در واقع خود یک آیه کامل است! زیرا، در افاده معنا نه بر اول آیه و نه بر آخر آن توقف ندارد و نیز هیچگونه اشتراک معنای برهمدیگر ندارند. پیداست که این دوجمله معترضه به خواست خود پیامبراکرم^(ص) و یا بدلیلی توسط کاتبان وحی در اینجا(در وسط آیه سوم سوره مائده) قرار داده شده است[2].

 از اختلاف در تفسیر این آیات که بگذریم، این نکته قابل انکار نیست و هیچ کسی اختلاف ندارد، که سوره مبارکه مائده، آخرین سوره ای است که بر پیامبراکرم^(ص) نازل گردیده و تمام مفسران شیعه و سنی بر این مسأله اتفاق نظر دارند[3]. گرچه میان مفسرین در کلمه «الیوم» اختلاف نظر وجود دارد، برخی تلاش دارند که با ایجاد شک و تردید، از هر راهی ممکن، آیات مربوط به غدیر را، توجیه نمایند:

1) منظور از «الیوم» در آیه، همانا روز فتح مکه است. اما، به خوبی پیداست این برداشت کاملاً غلط است. زیرا، قطعاً در روز فتح مکه دین اسلام کامل نشده بود. بلکه، انزال وحی بعد از آنروز هنوز ادامه داشت و بیان بسیاری از احکام بعد از آن روز برای مسلمانان نیز ادامه یافته است[4].

 2) برخی گویند: منظور روز ابلاغ «سوره برائت» است که این برداشت نیز بدلیل محتوای خود آیه نادرست است، چون در آنروز نیز دین اسلام کامل نشده و نزول وحی هنوز ادامه داشت[5].

3) برخی گویند: منظور روز عرفه در «حجت الوداع» است. این نیز با محتوای آیه که یأس کفار را بیان میکند ناسازگار است. زیرا، کفار دوسال قبل در زمان فتح مکه از شکست و نابودی اسلام، دیگر ناامید گشتند و در حجت الوداع دیگر کافرانی باقی نمانده بود، تا پس از آن مأیوس شده باشند[6].

 4) بنابراین، باید یک روز معینی وجود داشته باشد، روزیکه خود این آیه در همان روز نازل شده باشد. با توجه به آنچه بیان شد، محتوای آیه تنها و تنها با «روز غدیر» سازگاری همه جانبه دارد. پس معقول و منطقی آن است که بگوییم: این آیه پس از «آیه بلاغ» و پس از ابلاغ آن «امر مهم»(امامت امت) توسط رسولخدا^(ص)؛ در محل غدیر و در روز غدیر نازل گردیده است.

از آنجای که سیاست همزاد دین اسلام بوده و پیامبر توانسته بود نخستین حکومت مرکزی در تاریخ حجاز را به وجود آورد، کفار گمان میکردند که این یک نوع پادشاهی است و به ولیعهدی نیاز دارد که از خون صاحب حکومت(پیامبر) باشد. از آنجای که پیامبراکرم فرزند پسر نداشت، تشکیک کنندگان گمان میکردند که میتوانند پس از مرگ صاحب حکومت، دین اسلام را به چالش و انحراف کشانده نابود کنند[7]. اما، در نهایت خداوند پس از ابلاغ آن امر مهم، به پیامبرش امیدواری میدهد، که امروز کسانی که منکر دین تو هستند، دیگر کاملاً ناامید شدند. محتوای این فراز از آیه که از ناامیدی کفار و منکران دین خبر میدهد، باز تأکیدی است بر اهمیت آن امر مهم(امامت و جانشینی) که پیامبراکرم^(ص)از ابلاغ آن هراس داشت. اما، وقتی در یوم الغدیر پیامبراکرم^(ص) به فرمان خداوند، امامت و ولایت را ابلاغ کرد، در واقع دین اسلام را بیمه نمود و منکران با ابلاغ امر امامت و جانشینی دیگر از نابودی اسلام کاملاً نا امید شدند .

در فراز دوم آیه که حاکی از خرسندی خداوند از عملکرد رسولش است؛ خداوند به رسولخدا^(ص) و مسلمانان مژده میدهد: «امروز دین تانرا برای تان کامل کردم و نعمت هایم را برای تان تمام نمودم و دین اسلام را برای تان پسندیدم». این فراز از آیه، علاوه بر اینکه حاکی از اهمیت امر امامت و ولایت است، ناظر بر کمال یافتن دین خدا در تشریع کامل احکام و تمامیت یافتن ولایت «نعمت» با نصب«اولی الامر»(امام علی^(ع))نیز است[8] .

 امری بسیار مهمی که ابلاغ آن، خوشنودی خدا را در پی دارد و امری که خداوند پس از ابلاغ آن مژده «اکمال دین و اتمام نعمت» و تضمین دین اسلام بعنوان یک دین ماندگار و پایدار را میدهد، دینی که مورد پسند و حمایت خداوند است. میتوان گفت: آیه «اکمال دین» پس از انجام دستور خداوند در آیه «بلاغ» در واقع نوعی مژدگانی دادن از جانب خداوند به پیامبر اسلام و مسلمانان و نیز نوعی تشکر و سپاسگزاری است.

با توجه به آنچه تا کنون بیان و بررسی گردید میتوان گفت: گرچه آیه «اکمال دین» در آغاز سوره مبارکه مائده و پیش از آیه «بلاغ» قرار گرفته است، اما، شأن نزول هردو یکی است. با این وجود، آنچه از محتوی و مفهوم این آیه بدست میآید، باید زمان نزول آن پس از نزول «آیه بلاغ» باشد. زیرا، آیه 3 سوره مائده قطعاً به معنای اعطایی نوعی مژدگانی به پیامبراکرم^(ص)و مسلمانان پس از ابلاغ همان «امر مهم» است که پیامبراکرم^(ص) از ابلاغ آن هراس داشت. گویا پس از ابلاغ، دیگر دین شما تمام شده و رسالت پیامبر نیز کامل گردیده است. و نیز نوعی تشکر و قدردانی خداوند از پیامبراکرم^(ص)است که طبق دستور خداوند آخرین و مهمترین فرمان پروردگارش را به مردم رسانده و دیگر مسؤلیتی برایش باقی نمانده است.

««یادآوری مهم!»»

با توجه به آنچه بیان شد؛ یادآوری یک نکته مهم لازم است: گرچه شأن نزول هردو آیه یکی است. اما، آیه «اکمال» از نظر موقعیت قرآنی، در آغاز سوره مبارکه مائده و پیش از آیه «بلاغ» قرار گرفته است. با این وجود، آنچه از محتوی و مفهوم این آیه بدست میآید، باید زمان نزول آن پس از نزول «آیه بلاغ» باشد. زیرا، آیه 3 سوره مائده قطعاً به معنای اعطایی نوعی مژدگانی به پیامبراکرم^(ص)و مسلمانان پس از ابلاغ همان «امر مهم» است، که در آیه 67 همان سوره آمده، یعنی تا ابلاغ و انجام فرمان نباشد، تشکر و مژدگانی نیز معنا ندارد! پس آیه «بلاغ» گرچه از نظر موقعیت مکانی در قرآن مؤخر بوده و تقریباً در پایان سوره مبارکه مائده قرار دارد؛ اما، هنگام ابلاغ حتماً مقدم بر آیه«اکمال» مقدم است. ادامه دارد… .