شنیده ایم که جماعتی از نخبه گان و دردمندان دانش دوست از فرزندان قوم محروم و مظلوم هزاره، در«دیارفرنگ» درپی پدیدآوری یک«دانشنامه» عظیم، علمی، تاریخی و ماندگار در راستایی شناخت، شناسایی و معرفی بهتر و بیشتر فرهنگ، تمدن و تاریخ مردم هزاره، برآمده و دست به کار شده اند. تردیدی وجود ندارد که اصل طرح بسیار خوب، لازم و یک نیاز ضروری و به زمین مانده است که باید حتما عملی گردد. اما سخن در چگونگی طراحی و آنگاه عملی نمودن طرح مذکور است.

پرسش این است که چگونه میتوان عمل کرد؟

به نظر میرسد؛ دو راه بیشتر وجود ندارد:

یکم؛ اینکه دست اندکاران «دانشنامه هزاره» مجموعه از فیش ها را از آثار موجود و معاصر در دنیایی مجازی و حقیقی، گرد آورده و کنار هم بچینند و بعد با سرعت هرچه تمام تر یک کتاب در راستایی معرفی اجمالی و ناپخته هزاره ها در سطح جهانی، به نشر رسانند! مسلما این روش با کمترین هزینه و با کپی های انترنتی در کمترین زمان ممکن عملی خواهد بود!؟ اما میشه گفت: به یقین این کار تکرار مکررات بوده و نه تنها سخن تازه ای در تاریخ و فرهنگ هزاره گفته نشده؛ بلکه به سختی به این تاریخ و فرهنگ مظلوم، محروم و مهجور خیانت شده است!؟

زیرا، این «مجموعه» که توسط خودی ها و فرزندان هزاره نگارش، تهیه و نشر یافته، به مراتب از کارهای مشابه که توسط بیگانگان، مستشرقان و باستان شناسان غیر هزاره انجام یافته اثرات و نتایج ویرانگر و مخرب تری درپی خواهد داشت! گرچه میشه با صرف چندین برابر وقت، انرژی و هزینه اشتباهات و کم کاری های گروپ نخستین اصلاح و بازسازی گردد؛ اما آثار به جا مانده از آن در جهان حقیقی و مجازی به این سادگی ها محو شدنی نیست که نیست!؟

در ضرب المثل هزارگی به چنین کار عبث و بیهوده گویند:«قلوخ ایشته از آو تیر شیدید!» اما، ما خواهشمندیم که دست اندرکاران نگارش«دانشنامه هزاره» راه رفته مستشرقان و دشمنان تاریخی مردم هزاره را دیگرباره نروند، تکرار مکررات انجام ندهند! بلکه در پی ایجاد یک کار علمی، تاریخی، پخته، ارزشمند و ماندگار باشند.

دوم: مسیر دوم گرچه سخت، دشوار، زمانبر، پرهزینه بوده و با زحمت بسیار به نتیجه میرسد، اما تردید نباید کرد که یک کار کاملا علمی، تاریخی، پخته، ماندگار و ارزشمند حاصل خواهد آمد؛ اگرچه«دیر آید اما سیرآید!؟» میشه گفت: نگارش یک «دانشنامه» همانند یک مقاله، یک جزوه و یا یک کتاب نیست که بتوان به سادگی با مقاله، جزوه یا کتاب دیگر جایگزین اش نمود؛ بلکه یک «دانشنامه» به عنوان یک اثر«مرجع» به گونه ای باید طراحی و نگارش یابد که بتواند برای زمان طولانی مورد اعتماد، اطمینان و مرجع خوانندگان و پژوهندگان بوده و مطالب و مدخل های آن کاربرد علمی- پژوهشی بلند مدت داشته باشد.

بنابراین؛ پیشنهاد میگردد:

1) در گام نخست باید روی «طرح دانشنامه» به طور علمی دقیق و عمیق کار شود.

2) پیش از نگارش از تمام نخبه گان، اندیشمندان، دانشمندان و اهل فن، برای همکاری یا حداقل در حد مشورت دعوت به عمل آید.

3) هنگام نگارش، باید کارهای مربوط به هر«مدخل»، به صورت تخصصی به اهل اش سپرده شود.

4) هنگام نگارش یک اثر ماندگار علمی، به ویژه هنگام پدیدآوری یک «دانشنامه» هرگز نباید عجله به خرج داد.

5) هنگام نگارش باید پژوهش های علمی، مستند و مستدل باشند.

6) هنگام نگارش نباید به هزینه ها اندیشید، زیرا که با صرف هزینه کم و اندک، نمیشه کاری عظیم و پخته، آنهم در حد یک«دانشنامه» انجام داد.

7) از آنجای که بخش تاریخی به ریشه های مردم هزاره برمیگردد، لازم است که بیش از همه مورد توجه ویژه و تخصصی قرار گیرد.

8) هنگام نگارش بخش تاریخی؛ باید «عصر باستان مردم هزاره» بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. زیرا، این بخش از تاریخ هزاره ها بیش از همه مغفول، مجهول و ناشناس مانده و یا مورد تحریف گسترده قرار گرفته است! گرچه طی سالهای اخیر جمعی از تاریخ پژوهان هزاره با پیشتازی مرحوم استاد آریان پور، «نظریه جدیدی» را در مورد ریشه های عصر باستان هزاره ها به گونه ای مستند و مستدل مطرح نموده اند که قابل توجه است. حال سخن این است

که اگر دست اندرکاران«دانشنامه» این نظریه برای شان قابل قبول نباشد، حداقل لازم است که این بخش از تاریخ تاریک هزاره ها(عصرباستان) را از نو مورد پژوهش های علمی گسترده و تخصصی قرار دهند، تا به واقع و حقیقت برسند.