پیامبر (ص) وحدت امت اسلامی را از راهبردهای بنیادین اقتدارمسلمانان در تمام زمان ها می دانست و برای برپایی و تحقق بخشیدن آن ، تلاش های فراوانی نمود، به گونه ای که عزت جامعه ی نو پای اسلامی در عصر رسالت ، نتیجه ی رهنمودها و تلاشهای آن حضرت بوده است.

منظور از وحدت امت اسلامی این است که مسلمانان، در کنار حفظ اعتقادات مذهبی خودشان، بر مشترکات دینی، همچون قرآن، پیامبر و قبله ای واحد تاکید و از اختلافات گوناگون مذهبی، سیاسی و نژادی که موجب سستی و تضعیف امت اسلامی می شود، دوری کنند. بی تردید سیره پیامبر(ص) می‏ تواند مبین و مفسر اصول و معیارهایی برای ایجاد وحدت در وضعیت کنونی جهان اسلام باشد. این سیره، از زوایای گوناگونی قابل بررسی است.

بی تردید سیره پیامبر(ص) می‏ تواند مبین و مفسر اصول و معیارهایی برای ایجاد وحدت در وضعیت کنونی جهان اسلام باشد. این سیره، از زوایای گوناگونی قابل بررسی است.

پیامبر (ص) ، وحدت امت اسلامی را از راهبردهای بنیادین اقتدارمسلمانان در تمام زمان ها و مکان ها می دانست و برای برپایی و تحقق بخشیدن آن ، تلاش های فراوانی نمود، به گونه ای که اقتدار و عزت جامعه ی نو پای اسلامی در عصر رسالت ، نتیجه ی رهنمودها و تلاشهای وحدت بخش آن حضرت بوده است. از سیره ی سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی پیامبر (ص) درمی یابیم که نه تنها وحدت میان مسلمانان، بلکه همگرایی تمامی جامعه ی اسلامی که شامل گروههای غیر مسلمان نیز می شده ؛ ازاولویت های آن حضرت به شمار می آمده است. امام علی (ع) در این مورد می فرماید:” پیامبر (ص) شکاف های اجتماعی را با وحدت ، اصلاح نمود و فاصله ها را به هم پیوند داد.” (نهج البلاغه، خطبه 231)

پیامبر ‏(ص) در ایجاد وحدت امت اسلام، از راهبردهای اعتقادی، اخلاقی ، سیاسی و فرهنگی استفاده کرد. مبارزه با اندیشه‏ های شرک‏ آلود و غیر توحیدی و جایگزین شدن اندیشه ی توحیدی به جای آن، زمینه‏ ساز به وجود آمدن نوعی وحدت اعتقادی در محیط آن زمان شد و تشتت اعتقادی جای خود را به پیدایش هویت واحد فکری داد. تکیه پیامبر بر توحید و به ویژه اتصال رسالت خود با پایه‏ های دین ابراهیمی، بهترین استفاده از ظرفیت اجتماعی آن زمان در ایجاد وحدت فکری بود. در جامعه جاهلی آن زمان، هنوز گروهی از اعراب معتقد به دین ابراهیم حنیف (یکتاپرست) بودند و هنر استفاده پیامبر از واژه و مفهوم “حنیف‏” برای توصیف دین اسلام ، کارآمدترین راه برای ایجاد چنین پیوندی بود.

درعصر حاضر نیز مسلمانان می توانند از این ظرفیت اعتقادی یعنی ایمان به توحید و محوریت اندیشه ی توحیدی در میان خود مدد بجویند .اگر مفهوم اندیشه ی توحیدی به معنای واقعی آن در میان مسلمانان ترویج گردد؛ زیباترین و محکم ترین همگرایی و تشکل موحدان در عالم تحقق می یابد. در سایه ی این اندیشه ، مبارزه با مظاهر ظلم و فساد و ستمگری در جهان ، در اولویت برنامه های دنیای اسلام قرار خواهد گرفت.

یکی دیگر از مواردی که در همگرایی جامعه ی اسلامی در عصر پیامبر (ص) تاثیر داشت؛ خلق و خوی آن حضرت بود. مورخین به این حقیقت اذعان دارند که آنچه سبب شد محمد (ص) بر قلوب مردم حکومت نماید ، منش و بزرگواری ایشان بویژه در برخورد و معاشرت با مردم بود. اخلاق پسندیده ، گشاده رویی، ترحم به فقیران و ضعیفان و دوری از خودخواهی و جاه طلبی ،به عنوان ارزشهای والای اخلاقی ، پیامبر را محبوب همه ساخته بود و وجود مبارک او کانونی برای همگرایی و وفاق مسلمانان به شمار می آمد. پیامبر(ص) هیچگاه مقام و موقعیت والای خود را وسیله ای برای ارعاب و تهدید مردم قرار نداد . او فرمانروایی بسیار دلسوز بود و عفو و گذشت در سرلوحه منش ایشان در برخورد با توده های مردم ، قرار داشت.

بارزترین نمونه گذشت پیامبر، عفو عمومی مردم مکه است. رسول خدا پس از فتح مکه ، مردمی را که بر وی و یارانش ستم بسیار کرده بودند ، مورد رحمت و عفو خود قرار داد، درحالیکه در اوج قدرت و اقتدار قرار داشت و می توانست انتقام جویی کند. آن حضرت در روز فتح مکه فرمود: “مسلمان برادر مسلمان است،به او ستم نمی کند و او را خوار نمی سازد و به او خیانت نمی کند. برعهده ی مسلمانان است که نسبت به پیوند با یکدیگر و یاری رساندن به نیازمندان و مهربانی نسبت به هم بکوشند”.

به این ترتیب ،اخلاق پر جاذبه ی پیامبر (ص)، همواره یکی از مهم ترین عوامل در فرونشاندن اختلافات ‏ بود و به عنوان راهبردی ارزشی ،محورالفت و وحدت دلها قرار می گرفت. متاسفانه اکثر کشورهای اسلامی در عصر حاضر از وجود حکمرانانی عادل و دلسوز و قابل اعتماد محرومند که باعث ایجاد شکاف میان امت اسلام و حکمرانان خود شده است . این مسئله ، جوامع اسلامی را از درون ، با چالشها و مشکلات متعددی روبرو ساخته و از توان آنها برای مقابله با دشمن واحد بیرونی می کاهد و زمینه را برای ورود جریانهای تفرقه انگیز فراهم می نماید.

رسول خدا با استفاده از جایگاه خویش و با تدبیر و دور اندیشی ، ریشه بسیاری از اختلافات را از بین برد. یکی از مشکلات جامعه مدینه ، قبایل و طوایف متعددی بودند که در آن شهر زندگی می کردند . این قبایل با یکدیگر اختلاف داشتند . پیامبر با محور قرار دادن توحید و بارور ساختن عقاید مشترک در جامعه ، قبایل و طوایف متفرق را به یکدیگر نزدیک ساخت . چراکه مسلمانان همه باید مطیع خداوند و رسول او باشند . وضعیت‏ سیاسی عربستان پیش از اسلام نشان می‏دهد که هیچ‏گونه حاکمیت‏ سیاسی واحد و منسجمی بر آن حکم‏فرما نبوده و تنها قبایل متعدد با حالت ملوک الطوایفی، به صورتی مجزا از یکدیگر وجود داشته‏ اند. جامعه جاهلی به دلیل فقدان هرگونه قوانین حکومتی و ضوابط سیاسی، دچار آشفتگی و اختلاف کرده بود.

پی‏ ریزی یک نظام واحد سیاسی مهم‏ترین عامل در ایجاد وحدت اسلامی و تشکیل امت واحد بود، زیرا بدون داشتن حکومت دینی و هدایت ‏سیاسی جامعه توسط رهبری واحد، وحدت تحقق نمی یافت. دوران ده‏ساله حضور پیامبر اکرم در مدینه را می‏ توان به عنوان شاهدی بر این مساله عنوان کرد. ورود پیامبر اکرم‏(ص) به مدینه همراه با عقد قراردادهایى بین گروههاى گوناگون بود. این پیمان‏ها را مى ‏توان یکى از بارزترین شواهد به کارگیرى رهیافت وحدت اسلامى در جامعه آن زمان شمرد.

یکى از مهمترین این پیمانها، اولین قراردادى بود که بین پیامبر اکرم(ص) و طوایف و قبایل موجود یثرب یا مدینه بسته شد. این تدبیر بهترین راه براى به وجود آوردن وحدت ملى و همبستگى دینى بود چرا که وحدت میان قبایل درگیر، حقوق اجتماعى غیر مسلمانان و نیز مهاجران مسلمان را تضمین مى ‏کرد. از سوى دیگر، این پیمانها مقدمات تشکیل یک وحدت سیاسى و حکومتى را فراهم مى‏ آورد. حقوق مسیحیان و یهودیانی که در جامعه اسلامی زندگی می کردند ، نزد پیامبر محترم بود . آنها که درمقابل اسلام سرکشی نکرده ، اما بر دین خود باقی ماندند و در جامعه ی مسلمانان از حقوق و امنیت اجتماعی و اقتصادی کامل برخوردار شدند . روزی آن حضرت خطاب به مسلمانان فرمود:

“اگر کسی از غیر مسلمانان به شما پناهنده شد ، آسایش او را فراهم کرده و با تعالیم اسلامی ، غذای  روحی به او برسانید . شاید حقیقت را دریابد و اسلام بیاورد . اگر اسلام آورد ، برادر شما به شمار می آید و اگر اسلام نیاورد ، در پناهندگی شما باقی و مورد احترام است”.

به این ترتیب ، کوشش براى ایجاد حساسیت مشترک دینى و ملى یکى از شاخص‏ ترین راه‏ حل‏هاى پیامبر در جهت تحقق وحدت اسلامى شمرده مى ‏شود. راهکاری که در عصر حاضر نیز می تواند جوامع مسلمان را از حمایت اقلیتهای غیرمسلمان ساکن در ممالک اسلامی بهره مند و در برابر تهدیدات خارجی ، تجهیز سازد.

در نخستین سال ورود پیامبر (ص)به مدینه یکى دیگر از مهمترین ابتکارها و راهبردهاى مهم آن حضرت ایجاد پیوند برادری بین همه مسلمانان بود. این پیمان برادرى همگانى تنها براساس نفى انگیزه ‏هاى قومى و قبیله ‏اى و بر محور حق و همکارى اجتماعى شکل گرفت و مصداق این آیه از قرآن شد که می فرماید:

“مؤمنان برادر یکدیگرند، بنابراین میان دو برادر خود صلح برقرار سازید، و تقواى الهى پیشه کنید تا مشمول رحمت او شوید.” ( حجرات ، 10 )

پیامبر اکرم‏(ص) بین هر مهاجر و یکى از مردم مدینه عقد برادرى بست. به هر ترتیب، این تصمیم نشان از تلاش پیامبر (ص) براى پیدایش یک تعلق اجتماعى بر محور ایمان به خدا داشت. در نتیجه پیامبر اکرم (ص) با طرح پیمان برادرى انصار و مهاجران، از ظرفیت‏ خاص چارچوب اجتماعى جامعه عربى (که حمایت از هم ‏پیمانان خود بود) در جهت اهداف تحقق امت واحده بهره برد.

یکی دیگر از راهکارهای پیامبر (ص) در جهت تحقق وحدت امت اسلامی ، نفی نژادپرستی ، قوم گرایی و تبعیض های ناروا بود . تأکیدات پیامبر (ص) در باره ی بی اساس بودن تعصبات قومی و نژادی اثر عمیقی در وفاق و همدلی مسلمانان بالاخص مسلمانان غیرعرب گذاشت . به همین دلیل مسلمانان، اعم از عرب و غیر عرب اسلام را از خود دانستند و تعصبات نژادی نتوانست مسلمانان غیر عرب را به اسلام بدبین کند.

بی تردید، سیره ی حضرت محمد (ص) ، کارآمدترین راهکار را برای تحقق وحدت به مسلمانان ارائه می کند. مراجعه به مشترکات مذهبی و دوری از تعصبات ملی و نژادی، هم اندیشی اندیشمندان فرقه های گوناگون اسلامی جهت رفع سوء تفاهم ها و آگاهی و بصیرت نسبت به توطئه های دشمن می تواند افق های روشنی از انسجام و وحدت را پیش روی مسلمانان پدید آورد.

حاج علی رامیز” علی یار “