توحيد در عبادت به اين معناست که در مقام عبادت و پرستش، تنها خداوند متعال مورد نظر قرار گيرد و بندگي و کرنش جز در برابر او انجام نشود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
شب پنجم: توحید عبادی؛ مرز باریک عبادت و زیارت
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

حدود یک سوم آیات قرآن کریم در ارتباط با توحید است و پیام تمامی انبیاء و اوصیاء عقیده به توحید بوده است.

در مقابل توحید “شرک” قرار دارد؛ یعنی شریک و مانند قرار دادن برای خداوند یکتا. شرک بزرگترین گناه هستی است و تنها گناهی است که بخشیده نمی شود. پس باید توحید و اقسام آن ــ توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید افعالی و توحید عبادی ــ را بشناسیم تا به “شرک آشکار” یا “شرک مخفی” آلوده نگردیم.

در بین این اقسام، شرک در زمینه های “توحید افعالی” و “توحید عبادی” به مردم نزدیک تر است.

* توحید عبادی

در چهار شب گذشته نوشتیم که خداوند “یگانه” است؛ همتا و شریکی ندارد؛ او همه چیز را به وجود آورده؛ هیچ مؤثر مستقلی در عالم هستی به جز او نیست؛ تنها اوست که زنده می کند و پرورش می دهد و روزی می بخشد و می میراند؛ و همه اتفاقاتی که در جهان رخ می دهد ناشی از قدرت اوست.

بنابراین فقط «او» شایسته پرستش و رکوع و سجود است.

به عبارت دیگر:

ــ معبود کسی است که آفريننده و خالق باشد؛ و فقط خداوند “خالق” است؛ “اعبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الْأَرْض ــ الله را پرستش کنید، که معبودی جز او برای شما نیست، اوست که شما را از زمین آفرید”. (سوره هود، آیه 61)

ــ معبود کسی است که ربّ و پروردگار باشد؛ و فقط خداوند “ربوبیت” دارد؛ “ذَٰلِكُمُ اللَّـهُ رَبُّكُمْ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُو ــ آری، این است پروردگار شما، هیچ معبودی جز او نیست”. (سوره انعام، آیه 102)

ــ معبود کسی است که الوهيت داشته باشد و در کار خود به طور مطلق مستقل باشد؛ و فقط خداوند “اله” است؛ “اعْبُدُوا اللَّـهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَـٰهٍ غَيْرُهُ ــ خداوند یگانه را پرستش کنید، که معبودی جز او برای شما نیست”. (سوره اعراف، آیه 59)

ــ معبود کسی است که حيات و مرگ و مبدأ و معاد انسان در دست اوست، و فقط خداوند “مُحی و مُممیت” است؛ “قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِن كُنتُمْ فِي شَكٍّ مِّن دِينِي فَلَا أَعْبُدُ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ وَلَـٰكِنْ أَعْبُدُ اللَّـهَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِين ــ بگو: ای مردم! اگر در عقیده من شک دارید، من آنهایی را که جز خدا می‌پرستید، نمی‌پرستم، تنها خداوندی را پرستش می‌کنم که شما را می‌میراند، و من مأمورم که از مؤمنان باشم”. (سوره یونس، آیه 104)

* آیا ما معصومین را عبادت می کنیم؟!

دینداران جهان ــ اعم از مسلمان، مسیحی، یهودی و … ــ به زیارت قبور بزرگان و پیشوایان خود می روند. آنها در برابر مزار مقدسان، خضوع می کنند، به تربت آنان تبرک می جویند، دور ضريح آنان می گردند و آن را می بوسند. آیا این کار “عبادت” است؟

پاسخ، از مطالب بالا واضح است. اگر زائر، خشوع و خضوع در مقابل قبر یک قدّیس را با اعتقاد به “خالقیت”، “ربوبیت”، “الوهیت” و یا هر یک از صفات اختصاصی خداوند انجام دهد، آن مخلوق را عبادت کرده و مشرک است؛ همانگونه که مشرکين قریش بت­های خود را «اله» خطاب مي کردند و برای آنها خصائص الوهيت قائل بودند.

اما اگر آن خشوع و خضوع، به دلیل محبت، تکریم و تعظیم شعائر باشد، نه تنها شرک نیست؛ بلکه امری نیکو و مورد تأکید عقل و شرع است. مانند خضوع در برابر پدر و مادر و اطاعت و دوست داشتن آنها که دستور خود خداوند متعال است.

پس بین “عبادت” و “زیارت” مرز باریکی است که توحید و شرک را از هم جدا می کند؛ و آن “عقیده” و “نیت” است. عقاید خود را تصحیح و نیت خود را خالص کنیم.