«« شب یلدا»»
******
«شب یلدا» یا «شب چلّه» بلندترین شب سال در نیم‌کره شمالی است. این شب از غروب آفتاب در سی امین روز ماه «قوس» آغاز و تا طلوع آفتاب در نخستین روز ماه «جدی» ادامه می یابد. بزرگداشت «شب یلدا» با سابقه چند هزار ساله در ایران باستان(در دو طرف کوه بابا) متداول بوده است. ایرانیان باستان و بسیاری از دیگر اقوام، شب یلدا را جشن می‌گرفتند. این شب در نیم‌کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف گردیده که پس از این شب طول روز افزون و افزون تر میگردد. این پدیده در میان مردم هزاره به «روز وازگشت» یعنی زمان بازگشت روز مشهور است.
واژه «یلدا» به معنای «زایش» و «زادروز» و «زمان تولد» بوده است. ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش «نور ایزدی» افزایش می‌یابد، آخر فصل خزان و اول زمستان را «شب زایش مهر» یا شب «زایش خورشید» می نامیدند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی (دی در دین زرتشتی به معنی دادار و آفریننده) می‌گفتند که «ماه تولد خورشید» بود.
مردم روزگاران کهن که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می‌داد، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت‌های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و همراه با حرکت ستارگان و سیارات تنظیم نمایند. آنان به تجربه دریافتند که در بعضی ایام و فصول سال، روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند بهره ببرند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش‌اند.
فردوسی به استناد منابع خود، « شب یلدا» و «خور روز» در فردای آن را، به «هوشنگ» از شاهان پیشدادی ایران (کیانیان که از سیستان پارس برخاسته بودند) نسبت داده و در این زمینه از جمله گفته است:
که ما را ز دین بهی ننگ نیست
به گیتی، به از دین هوشنگ نیست
همه راه «داد» است و آیین «مهر»
نظر کردن اندر شمار سپهر
*****
م، خرّمی
30 قوس98
