سودان در التهاب، عمرالبشیر در خط پایان

درشرایطی که مخالفان دولت البشیر بسیار قدرتمند هستند شنیده شدن زمزمه‌های حرکت ارتش به سمت اتخاذ موضع بی طرفی می‌تواند در تسریع روند سرنگونی حکومت طی هفته‌های آتی بسیار تأثیرگذار باشد هرچند که امکان در پیش گرفتن برخی سناریوهای احتمالی مانند جایگزین کردن یک نظامی با عنوان تشکیل دولت نجات ملی بر اساس الگوی مصر ژنرال السیسی نیز وجود دارد

تحولات سودان پس از شکل‌گیری اعتراضات گسترده علیه حکومت عمر البشیر در ماه دسامبر با بیانیه روز گذشته البشیر و اعلام وضعیت فوق العاده و انحلال دولت فدرالی وارد مرحله جدیدی شد. وی در سخنرانی تاریخی ضمن منحل کردن دولت فدرال و دولت‌های محلی ایالت‌های سودان و اعلام حالت فوق‌العاده به مدت یک سال، رای پارلمان این کشور به اصلاحات قانون اساسی را که به او اجازه نامزدی مجدد در انتخابات ریاست‌جمهوری را می‌دهد، تعطیل اعلام کرد. با این حال این بیانیه نیز نتوانست مخالفان را از ادامه اعتراضات باز دارد به صورتی که بر اساس گزارش‌ها مردم شبانه با تظاهرات‌هایی در پایتخت و شهرهای دیگر خواستار کناره‌گیری او از قدرت شدند.

در همین زمینه تقی مشهدی کارشناس مسائل جهان عرب و شمال آفریقا بر این اعتقاد است که هدف البشیر از اعلام وضعیت فوق العاده و کناره گیری از قدرت در سال 2020 در وهله نخست مهار آتش اعتراضات و تصمیم‌گیری اساسی با توجه به شرایط و مقتضیات پس از بحران می‌باشد اما با این وجود به نظر می‌رسد که البشیر نیز عدم امکان تمدید دوران ریاست‌جمهوری‌اش را دریافته است .

در اعتراضات کنوني که در نوع خود نسبت به چند دهه گذشته بي سابقه بود، معترضين مراکز حزب حاکم را بعنوان نماد ناکارآمدي و فساد حاکم به آتش کشيدند. اين اعتراضات که بدليل افزايش شديد قيمت نان و مواد غذايي و برداشتن يارانه انرژي از ايالت هاي شمالي شروع شد، با برخورد خونين نيروهاي امنيتي حکومت مواجه و دهها نفر کشته و مجروح شده و در ادامه باعث برافروخته شدن آتش خشم مردم و سرايت سريع به شهرهاي ديگر بويژه خارطوم و ام درمان شد. بطور وضوح مي توان ماهيت اين اعتراضات را معيشتي و در پس آن سرخوردگي سياسي از نظام البشير و سه دهه حکمرانی او ناميد.

ریشه‌های بحران

سرنگوني ژنرال نميري ديکتاتور سودان، بسال 1985 م  سرآغاز فصل نويني درتاريخ  اين کشور عربي،افريقايي گرديد. ژنرال سوارالذهب رهبر کودتا حکومت رابه غيرنظاميان واگذار کرد و صادق المهدي به مدت 4 سال دولت را در دست داشت. در حالي که اوج گيري جنگ داخلي بين شمال و جنوب سودان ،توان کشور را به مقدار زيادي تحليل برده بود کودتاي نظاميان به رهبري ژنرال البشير با حمايت  جريان اخواني به رياست مرحوم حسن ترابي در سال 1989 م که به  ثوره الانقاذ (انقلاب نجات) معروف شد، مهر پاياني بر دولت المهدي زد.

اکنون قريب 30سال از آن واقعه مي‌گذرد و تحولات زيادي در سودان از جمله جدايي تدريجي طيف حسن ترابي از گروه نظاميان حاکم و دو شقه شدن جريان اسلامي به حزب کنگره ملي حاکم و حزب کنگره مردمي مخالف و جدايي مناطق جنوب سودان و ايجاد کشور سودان جنوبي و بحران دارفور رخ داده است. در اين مدت عليرغم تلاش هاي فراواني که در ارتقاي سطح زندگي مردم سودان برداشته شد، ليکن به دليل چالش هاي فوق الذکر و انحصارطلبي نظام حاکم به‌رهبري البشير و به بن بست رسيدن راه هاي مصالحه و آشتي ملي با گروه ها و جريانات مخالف، کمبود منابع مالي، تورم افسارگسيخته و تداوم تحريم هاي غرب، آشفتگي وضعيت اقتصادي و سياسي در سودان به مرحله خطرناکي رسيده است.

دورشدن از آرمان هاي اوليه انقلاب نجات، قطع رابطه با ايران و چرخش ژنرال البشير به سمت عربستان و حمايت از ائتلاف عربي در تجاوز به يمن و اميدواري به رفع تحريم هاي بين المللي از طريق جلب نظر امريکا هم ،هيچکدام نتوانست بار مشکلات معيشتي مردم را کم کند. در مقابل شراکت در کشتار مردم مظلوم يمن و آزادي نشر و تبليغ افکار وهابي،تکفيري توسط وابستگان به آل سعود، افکار عمومي سودان را بشدت جريحه دار ساخت.

اما سعودی‌ها به دلایل متعددی نسبت به نیازهای مالی سودان در قبال چرخش البشیر برای همراهی با سیاست‌های عربستان اعتنایی نکردند. نخست اینکه بر خلاف تصور عربستان مشارکت سودان در جنگ یمن چندان تأثیرگذار و دارای وزن نبود و نیروهای معدودی از سوی خارطوم روانه جنگ یمن شد.

دلیل دیگر اینکه سعودی‌ها که قدرت گرفتن اخوانیسم در منطقه و جهان عربی را به زیان خود می بیند از مواضع البشیر در قبال انعقاد قراردادهای مختلف نظامی و اقتصادی با ترکیه اردوغانی بویژه در موضوع واگذاری جزیره سواکن به آنکارا نارضایتی داشت. از بعدی دیگر نیز باید گفت چالش‌های سودان چشم‌انداز روشنی از توانایی حکومت در مدیریت و رفع آنها را اراده نمی دهد لذا برآورد برداشت عربستان این است که البشیر ماندگار نخواهد بود و ریاض بجای سرمایه گذاری بر روی مهره سوخته باید برای شرایط جدید برنامه‌ریزی داشته باشد.

وزن و گونه‌شناسی مخالفان

مشهدی معتقد است که ارتباط دادن اعتراضات به بیرون از مرزها سناریوی کم دوامی بود که حکومت روایتگر آن بود اما نه تنها برای کم کردن آتش اعتراضات چاره ساز نشد بلکه حتی موجب تشدید آن نیز گردید. مخالفان حکومت اکنون دارای وزن قابل توجه و پایگاه اجتماعی گسترده‌ای هستند. یکی از عمده‌ترین نیروهای اپوزوسیون در حال حاضر ائتلاف نداء السودان است که در دسامبر در آدیس آبابا پایتخت اتیوپی تشکیل شد و متشکل از احزاب سیاسی از جمله جبهه انقلاب مسلح (متشکل از حرکت آزادیبخش سودان و حرکت عدالت و برابری و حرکت ملی آزادیبخش شعبه شمال)، حزب ملی گرای الامه به رهبری صادق مهدی، نیروهای اجماع ملی (شامل حزب سوسیالیست سودان، حزب کنگره مردمی، حزب بعث، ناصری‌ها و برخی سازمانهای مردم نهاد) می‌باشد.

همچنین باید ائتلاف نیروهای اتحاد ۲۰۲۰ را نام برد که به عنوان بخش دیگری از مخالفان دولت در سپتامبر ۲۰۱۸ در نشست دیالوگ ملی و اتحاد ملی تأسیس شد. از احزاب اصلی در این ائتلاف می‌توان به حزب انجمن صلح و عدالت، حزب توسعه و عدالت شرقی، حزب تغییر دموکراتیک و حزب لیبراسیون سودان اشاره کرد.

در این شرایط که مخالفان دولت البشیر بسیار قدرتمند هستند شنیده شدن زمزمه‌های حرکت ارتش به سمت اتخاذ موضع بی طرفی می‌تواند در تسریع روند سرنگونی حکومت طی هفته‌های آتی بسیار تأثیرگذار باشد هرچند که امکان در پیش گرفتن برخی سناریوهای احتمالی مانند جایگزین کردن یک نظامی با عنوان تشکیل دولت نجات ملی بر اساس الگوی مصر ژنرال السیسی نیز وجود دارد و در این زمینه یکی از گزینه‌های اصلی صالح عبدالله قوش رئیس سازمان اطلاعاتی سودان می‌باشد.